Μια περιπλάνηση στην προϊστορική Ελλάδα με όχημα τη μυθολογία, τα κείμενα του Ομήρου, των αρχαίων τραγικών και άλλων ποιητών. Τα ίχνη των Ελλήνων των Προϊστορικών χρόνων στο χώρο και στην τέχνη μάς αποκαλύπτουν έναν κόσμο στην αυγή του πολιτισμού. Με προβολές, αναγνώσεις και εικαστικές και σωματικές δραστηριότητες τα παιδιά ανακαλύπτουν, φωτίζουν και μαθαίνουν πτυχές του πολιτισμού μας κρυμμένες σε ιστορίες και εικόνες πριν ο χρόνος αρχίσει να μετρά για την ιστορία.

Το πρόγραμμα απευθύνεται σε μαθητές από Γ' Δημοτικού έως και Α' Γυμνασίου και μπορεί να δεχτεί μέχρι 50 μαθητές. Η διάρκεια του προγράμματος είναι 60 λεπτά.

Σκοπός & Στόχοι

Σκοπός

Το πρόγραμμα έχει τρεις βασικούς άξονες. Ξεκινώντας από την προϊστορία περνάμε στην ιστορία εμπλέκοντας ταυτόχρονα και τη μυθολογία. Κυρίως μας ενδιαφέρει πώς μέσα από τους μύθους, όπως αυτοί επιζούν μέχρι τα ιστορικά χρόνια, προσεγγίζουμε και διαβάζουμε τα σημάδια στο χώρο και τα αντικείμενα που προέρχονται από τα προϊστορικά χρόνια.

Σκοπός του προγράμματος είναι να προσεγγίσουμε τους τρεις άξονες (μυθολογία, προϊστορία, ιστορία) μέσω των γραπτών μύθων, όπως εμφανίζονται σε κείμενα της ιστορικής περιόδου (έπη, τραγωδίες κτλ.), σημάδια και αντικείμενα στο χώρο (ανάκτορα, κατοικίες, ακροπόλεις και τείχη) και αντικείμενα και άλλα ευρήματα τέχνης και καθημερινής χρήσης.

Στόχοι

• Να διαφανεί η συνέχεια και η αλληλουχία των τριών αξόνων.
• Να επισημανθεί η προσπάθεια των Ελλήνων να ενισχύσουν την κοινή τους ταυτότητα και την ιστορική τους συνέχεια.
• Να αναδειχθεί η εξέλιξη και ανάπτυξη που σημείωσαν οι «Έλληνες» στους τομείς της οικονομίας, της θρησκείας, του πολιτισμού και της αρχιτεκτονικής κατά την προϊστορία.

Πρόγραμμα

Εισαγωγή

Διαχωρισμός σχολικής ομάδας σε τρεις υποομάδες και εισαγωγή στο πρόγραμμα.

Κυρίως πρόγραμμα:

Χρήση και παρατήρηση ενός ιδιότυπου χρονολογίου.

Παιχνίδι ερωτήσεων με τη χρήση ενός ιδιότυπου ζαριού.

Επινόηση «φανταστικής» ιστορίας βάσει εικόνων ανά εποχή.

«Αποκρυπτογράφηση» των πρώτων ειδών γραφής.

Χαλασμένο τηλέφωνο με λέξεις/φράσεις από τον Όμηρο.

Δραματοποίηση μύθου.

Εντοπισμός ομοιοτήτων/διαφορών σε αντίγραφα χαρακτηριστικών αντικειμένων/ευρημάτων από την εποχή του χαλκού.

Χρήση κάτοψης νεολιθικού οικισμού σε επιδαπέδια κατασκευή.

Παιχνίδι αντιστοίχισης.

Επισήμανση:
Αναφορικά με το κυρίως πρόγραμμα ο/η μουσειοπαιδαγωγός υλοποιεί μέρος των δραστηριοτήτων ανάλογα με τις ανάγκες της σχολικής ομάδας.

Προτεινόμενες Δραστηριότητες

Γ’ ΚΑΙ Δ’ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

Δραστηριότητες πριν από την επίσκεψη

1. Ζητάμε από τους μαθητές να σκεφτούν λέξεις/έννοιες που σχετίζονται με τις έννοιες «μύθος, προϊστορία και ιστορία» και τις γράφουμε στον πίνακα ώστε να τις βλέπουν όλοι.

2. Προσθέτουμε στην παραπάνω λίστα τις λέξεις: γραφή, φωτιά, κατοικία, λίθος, χαλκός, διαβίωση.

3. Ζητάμε από τους μαθητές να συγκρίνουν τις παραπάνω λέξεις με τη δική τους λίστα. Υπάρχουν ομοιότητες και διαφορές; Τι σημαίνουν αυτές οι λέξεις και πώς σχετίζονται με τις έννοιες «μύθος, προϊστορία και ιστορία»;

4. Συζητάμε για τους αγαπημένους μας ήρωες και θεούς και αιτιολογούμε την προτίμησή μας.

5. Αναφερόμαστε σε μύθους του ιδιαίτερου τόπου καταγωγής ή παραμονής μας. Από ποιον τους ακούσαμε; Πώς πιστεύουμε ότι προέκυψαν; Εμάς ποια ανάγκη θα μας οδηγούσε στη δημιουργία ενός μύθου;

6. Εντοπίζουμε στο χάρτη της Ελλάδας την πορεία εξέλιξης των ανθρώπων από την Παλαιολιθική εποχή μέχρι και την Εποχή του Χαλκού.

7. Αναζητάμε γενικές πληροφορίες για την Παλαιολιθική και τη Νεολιθική εποχή καθώς και για την Εποχή του Χαλκού.

8. Από πού αντλούμε πληροφορίες για την προϊστορία και από πού για την ιστορία;

Δραστηριότητες μετά την επίσκεψη

1. Διοργανώνουμε επίσκεψη σε αρχαιολογικούς χώρους της Προϊστορικής περιόδου (Μυκήνες, Κνωσός, Φαιστός, Ακρωτήρι Θήρας, Σέσκλο, Διμήνι, Πύλος κτλ.)

2. Επισκεπτόμαστε αρχαιολογικά μουσεία με ευρήματα/εκθέματα της Προϊστορικής περιόδου (Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου κ.ά.)

3. Αφηγούμαστε μια σκηνή της μυθολογίας και αποδίδουμε σε χαρτί (μορφή κόμικ) το μύθο.

4. Δίνουμε το όνομα ενός ήρωα/θεού σε κάθε μαθητή/-τρια και τον/την καλούμε να συλλέξει όσες περισσότερες πληροφορίες μπορεί με απώτερο στόχο να τις παρουσιάσει στην τάξη.

5. Με αφορμή μια λέξη/όνομα/φράση ενός μύθου πλάθουμε μια ιστορία. Καθένας μας συνεχίζει την ιστορία από το σημείο όπου σταμάτησε ο προηγούμενος.

6. Βρίσκουμε μοντέρνα καλλιτεχνικά έργα (γλυπτά, πίνακες ζωγραφικής κ.ά., για παράδειγμα των Bourdel, Botticelli κτλ.) που αναπαριστούν μυθολογικά πρόσωπα και θεούς και σχολιάζουμε τον τρόπο με τον οποίο τα έχει αποδώσει ο καλλιτέχνης. Ακολούθως τα συγκρίνουμε με πιθανά αντίστοιχα έργα της αρχαιότητας.

7. Κατασκευάζουμε χαρακτηριστικά αντικείμενα της Προϊστορικής περιόδου (εργαλεία, όπλα, κοσμήματα, προσωπεία, ειδώλια, αγγεία κ.ά.)

8. Περιγράφουμε ως «φανταστικοί» επισκέπτες την καθημερινή ζωή σε ένα παλαιολιθικό σπήλαιο, ένα νεολιθικο οικισμό και ένα ανάκτορο της μινωικής εποχής.

9. Κατασκευάζουμε μακέτα ενός νεολιθικού οικισμού.

10. Παρατηρούμε και σχολιάζουμε την ενδυμασία των γυναικών της μινωικής Κρήτης μέσα από έργα τέχνης της μινωικής περιόδου. Ακολούθως συγκρίνουμε την ένδυση αυτή με τη σημερινή.

11. Δημιουργούμε τη δική μας τοιχογραφία σε χαρτί του μέτρου αποτυπώνοντας εικόνες της καθημερινής μας ζωής.

12. «Ενδύουμε» με το δικό μας ξεχωριστό τρόπο την αγαπημένη μας μορφή από τοιχογραφία (π.χ. Πυγμάχοι, Μυκηναία, Παριζιάνα κτλ.)

13. Αναζητάμε πληροφορίες για τους αρχαιολόγους και την ανασκαφική τους δραστηριότητα σε σημαντικά κέντρα της Προϊστορικής περιόδου. Δημιουργούμε μια πρωτότυπη εφημερίδα με φωτογραφίες και άρθρα σχετιζόμενα με τους προαναφερθέντες.

14. Διοργανώνουμε επίσκεψη σε αρχαιολογικό χώρο όπου πραγματοποιείται ανασκαφή.

15. Αναζητάμε και συγκεντρώνουμε πληροφορίες για τον Όμηρο. Δημιουργούμε ένα ιδιότυπο βιογραφικό του και το αναρτούμε στην τάξη.

16. Χωριζόμαστε σε τέσσερις ομάδες: Τροφοσυλλέκτες, κυνηγοί, γεωργοί, κτηνοτρόφοι. Αναζητάμε πληροφορίες για την εκάστοτε ομάδα και οργανώνουμε μια θεατρική παράσταση που να συνδυάζει και τις τέσσερις ομάδες ανθρώπων.

17. Εντοπίζουμε και επισημαίνουμε τα υλικά κατασκευής χρηστικών αντικειμένων στον κυκλαδικό, μινωικό και μυκηναϊκό πολιτισμό. Γιατί χρησιμοποιήθηκαν τα συγκεκριμένα υλικά; Τι θα μπορούσαμε να κατασκευάσουμε εμείς με αυτά; Τα συναντάμε σε αντικείμενα της σύγχρονης καθημερινότητάς μας;

18. Έχοντας ως οπτικό ερέθισμα το δίσκο της Φαιστού χρησιμοποιούμε πηλό πάνω στον οποίο χαράσσουμε τα δικά μας ιδεογράμματα.

Ε΄, ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ και Α’ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Δραστηριότητες πριν από την επίσκεψη

1. Ζητάμε από τους μαθητές να σκεφτούν λέξεις/έννοιες που σχετίζονται με τις έννοιες «μύθος, προϊστορία και ιστορία» και τις γράφουμε στον πίνακα ώστε να τις βλέπουν όλοι.

2. Προσθέτουμε στην παραπάνω λίστα τις λέξεις: γραφή, φωτιά, κατοικία, λίθος, χαλκός, διαβίωση.

3. Ζητάμε από τους μαθητές να συγκρίνουν τις παραπάνω λέξεις με τη δική τους λίστα. Υπάρχουν ομοιότητες και διαφορές; Τι σημαίνουν αυτές οι λέξεις και πώς σχετίζονται με τις έννοιες «μύθος, προϊστορία και ιστορία»;

4. Συζητάμε για τους αγαπημένους μας ήρωες και θεούς και αιτιολογούμε την προτίμησή μας.

5. Αναφερόμαστε σε μύθους του ιδιαίτερου τόπου καταγωγής ή παραμονής μας. Από ποιον τους ακούσαμε; Πώς πιστεύουμε ότι προέκυψαν; Εμάς ποια ανάγκη θα μας οδηγούσε στη δημιουργία ενός μύθου;

6. Εντοπίζουμε στο χάρτη της Ελλάδας την πορεία εξέλιξης των ανθρώπων από την Παλαιολιθική εποχή μέχρι και την Εποχή του Χαλκού.

7. Αναζητάμε γενικές πληροφορίες για την Παλαιολιθική και τη Νεολιθική εποχή καθώς και για την Εποχή του Χαλκού.

8. Από πού αντλούμε πληροφορίες για την προϊστορία και από πού για την ιστορία;

Δραστηριότητες μετά την επίσκεψη

1. Διοργανώνουμε επίσκεψη σε αρχαιολογικούς χώρους της Προϊστορικής περιόδου (Μυκήνες, Κνωσός, Φαιστός, Ακρωτήρι Θήρας, Σέσκλο, Διμήνι, Πύλος κτλ.)

2. Επισκεπτόμαστε αρχαιολογικά μουσεία με ευρήματα της Προϊστορικής περιόδου (Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου κτλ.)

3. Βρίσκουμε σύγχρονα καλλιτεχνικά έργα (γλυπτά, πίνακες ζωγραφικής κ.α., για παράδειγμα των Bourdel, Botticelli κτλ.) που αναπαριστούν μυθολογικά πρόσωπα και θεούς και σχολιάζουμε τον τρόπο με τον οποίο τα έχει αποδώσει ο καλλιτέχνης. Ακολούθως τα συγκρίνουμε με πιθανά αντίστοιχα έργα της αρχαιότητας.

4. Με αφορμή μια λέξη, ένα όνομα, μια φράση κάποιου μύθου πλάθουμε μια ιστορία. Καθένας μας συνεχίζει την ιστορία από το σημείο όπου σταμάτησε ο προηγούμενος.

5. Αναζητάμε και συγκεντρώνουμε πληροφορίες για τον Όμηρο. Δημιουργούμε ένα ιδιότυπο βιογραφικό του και το αναρτούμε στην τάξη.

6. Διοργανώνουμε επίσκεψη σε αρχαιολογικό χώρο όπου πραγματοποιείται ανασκαφή.

7. Αναζητάμε πληροφορίες για τους αρχαιολόγους και την ανασκαφική τους δραστηριότητα σε σημαντικά κέντρα της Προϊστορικής περιόδου. Δημιουργούμε μια πρωτότυπη εφημερίδα με φωτογραφίες και άρθρα σχετιζόμενα με τους προαναφερθέντες.

8. Κατασκευάζουμε χαρακτηριστικά αντικείμενα της Προϊστορικής περιόδου (εργαλεία, όπλα, κοσμήματα, προσωπεία, ειδώλια, αγγεία κ.ά.)

9. Χωριζόμαστε σε τέσσερις ομάδες: Τροφοσυλλέκτες, κυνηγοί, γεωργοί, κτηνοτρόφοι. Αναζητάμε πληροφορίες για την εκάστοτε ομάδα και οργανώνουμε μια θεατρική παράσταση που να συνδυάζει και τις τέσσερις ομάδες ανθρώπων.

10. Βρίσκουμε πληροφορίες για τη σφηνοειδή γραφή (Μεσοποταμία) και την ιερογλυφική γραφή (Αίγυπτος). Παρατηρούμε και συγκρίνουμε τις γραφές αυτές με τη Γραμμική Α’ και τη Γραμμική Β’.

11. Αναζητάμε σύγχρονα λογοτεχνικά έργα (πεζά και ποιητικά) που να αναφέρονται στην Προϊστορική περίοδο και τα σχολιάζουμε. Ανταποκρίνονται σε όσα έχουμε δει και έχουμε μάθει; Με τι θα καταπιανόμασταν εμείς;

12. Εντοπίζουμε και επισημαίνουμε τα υλικά κατασκευής χρηστικών αντικειμένων στον κυκλαδικό, μινωικό και μυκηναϊκό πολιτισμό. Γιατί χρησιμοποιήθηκαν τα συγκεκριμένα υλικά; Τι θα μπορούσαμε να κατασκευάσουμε εμείς με αυτά; Τα συναντάμε σε αντικείμενα της σύγχρονής καθημερινότητας μας;

13. «Ενδύουμε» με το δικό μας ξεχωριστό τρόπο την αγαπημένη μας μορφή από τοιχογραφία (π.χ. Πυγμάχοι, Μυκηναία, Παριζιάνα κ.ά.)

14. Αναζητάμε στοιχεία για τη θέση της γυναίκας κατά την Προϊστορική εποχή. Τα συγκρίνουμε με τη θέση της γυναίκας σήμερα.

15. Εντοπίζουμε στο θρησκευτικό τελετουργικό της Εποχής του Χαλκού στοιχεία που επιβιώνουν στις μέρες μας.

16. Επινοούμε τη δική μας γραφή ή/και αλφάβητο και επικοινωνούμε μεταξύ μας.

Βιβλιογραφία & Δικτυογραφία

Μυθολογία

Κακριδής, Ι., Ελληνική Μυθολογία, 5 τόμοι, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1986.

Burkert, W., Ελληνική Μυθολογία και Τελετουργία: δομή και λειτουργία, Μ.Ι.Ε.Τ., (Αθήνα, 1993) [η πρωτότυπη έκδοση στα αγγλικά, 1979].

Εποχή Λίθου και Χαλκού

H Παλαιολιθική εποχή στην Eλλάδα: οι αρχαιολογικές θέσεις, Αρχαιολογία 60 (11/1996).

http://www.arxaiologia.gr/site/content.php?sel=78

H Παλαιολιθική εποχή στην Eλλάδα: τα λίθινα εργαλειακά σύνολα, Αρχαιολογία 61 (12/1996).

http://www.arxaiologia.gr/site/content.php?sel=77

Παλαιολιθική:

http://www.fhw.gr/chronos/01/gr/pl/housing/index.html

http://www.fhw.gr/chronos/01/gr/pl/culture/index.html

Μεσολιθική:

http://www.fhw.gr/chronos/01/gr/ml/housing/index.html

Νεολιθική (Διμήνι και Σέσκλο):

http://www.fhw.gr/chronos/01/gr/nl/index.html

http://neolithic.ime.gr/

Μινωικός πολιτισμός:

http://www.fhw.gr/chronos/02/crete/gr/index.html

Μυκηναϊκός (Τίρυνθα, Μυκήνες, Γλα, Πύλος):

http://www.fhw.gr/chronos/02/mainland/gr/mg/index.html

Ηπειρωτική Ελλάδα πρώιμη εποχή του Χαλκού (Αίγινα, Λέρνα)

http://www.fhw.gr/chronos/02/mainland/gr/eh/index.html

Ηπειρωτική Ελλάδα μέση εποχή του Χαλκού (Αίγινα, Λέρνα, Ασίνη, Πευκάκια):

http://www.fhw.gr/chronos/02/mainland/gr/mh/index.html

Αιγαίο και εποχή του χαλκού (Πολιόχνη, Θερμή, Καστρί, Ακρωτήρι, Σχέσεις με Αίγυπτο):

http://www.fhw.gr/chronos/02/islands/gr/index.html

http://egypt.ime.gr/

Γεωμετρική-Κλασική περίοδος

Γεωμετρική περίοδος:

http://www.hellenichistory.gr/03/

(Κάθοδος Δωριέων, Αποικισμός στη Μ. Ασία, Όμηρος και έπη, δωδεκάθεο, εθνική συνείδηση, δίκαιο)

Αιολικός αποικισμός:

http://www.ehw.gr/l.aspx?id=3466

Δωρικές αποκίες στη Μ. Ασία:

http://www.ehw.gr/l.aspx?id=4144

Ιωνικός αποικισμός:

http://www.ehw.gr/l.aspx?id=9341

Θρησκεία

http://www.fhw.gr/chronos/04/gr/culture/index.html

http://www.fhw.gr/chronos/05/gr/culture/4000religion.html

Αρχαίο δράμα

http://www.fhw.gr/chronos/05/gr/culture/2300theater.html